Begin met dweilen met de kraan dicht en dan hoef je nergens mee te leren leven. Als het gaat over stressklachten bestaat het geaccepteerde idee dat je moet leren leven met stressklachten, maar dat vind ik persoonlijk onzin. Als stressfysioloog zie ik dat het anders kan.
Stress is niet werkgerelateerd
Massaal trappen we in de valkuil van dezelfde overtuiging en horen die terug in de media en in onze omgeving. We wijten stress aan drukke banen, veeleisende werkgevers en het verrichten van werkzaamheden buiten kantooruren. Of dit terecht is? Zeker niet. Burn-outs, vermoeidheidsklachten en energiegebrek komen voort uit het ervaren van stressfysiologie; het gevoel in je lijf dat je ervaart als er stressgevoelens geactiveerd worden. Die stressfysiologie kan op elk moment aangezet worden. Denk maar aan het gevoel van een dichtgeknepen keel als je niet goed uit je woorden komt of aan je versnelde hartslag als je iets spannend vindt. Dat voel je echt niet alleen op je werk.
Je bestaat niet uit afzonderlijke delen
Ik zie als stressfysioloog dagelijks dat het idee van “lichaam en geest” achterhaald is. Je bestaat als mens niet uit afzonderlijke delen en functioneert als één geheel. Onze geestelijke gezondheidszorg is echter nog wel gericht op deze scheiding tussen lichaam en geest en benadert stressklachten cognitief. Het idee bestaat dat je door te praten over de herkomst van je stressklachten of het analyseren van je gedrag of angsten tot een oplossing komt. Dit klopt niet. Je kunt relativeren en analyseren tot je een ons weegt, maar dat lost de oorzaak niet op. Stel je maar de veelvoorkomende angst voor spinnen voor. Je kunt met gezond verstand bedenken dat spinnen in Nederland ongevaarlijk zijn, maar zorgt dat ervoor dat je de volgende keer niet meer schrikt van een spin? Ik denk het niet en het brein is het met mij eens.
Pavlov reacties
Stressfysiologie vormt de daadwerkelijke oorzaak van stressklachten. Processen in je lijf zoals het teveel aanmaken van stresshormonen zorgen voor disbalans. Je zenuwstelsel en alle orgaanstelsels zijn er juist op gericht je lijf in balans te houden, aangestuurd door je brein. Herstellen van stressfysiologie kost veel energie. Je brein regelt alle fysiologie allemaal automatisch en deze processen zijn niets meer dan een Pavlov reactie. We noemen deze wetmatigheid “stimulus-respons”. Een zintuiglijk detail in jouw (vaak dagelijkse) omgeving zet de (stress)fysiologie aan. Geen wonder dat we denken dat dit door drukke banen komt, want je werkomgeving is nu eenmaal vaak prominent in je leven aanwezig.
Sterke netwerken
In je brein liggen ontelbaar veel hersencellen die onderling verbonden zijn. De cellen vormen samen zogenoemde “neurale netwerken” die sterker worden naarmate je ze vaker gebruikt. Handig, want op die manier zijn we in staat nieuwe vaardigheden te leren. Je zou anders elke dag opnieuw moeten leren lezen. Dit systeem heeft ook een nadeel. Bessel van der Kolk beschreef dit als traumasporen. Je kunt een traumaspoor omschrijven als een neuraal netwerk met een mankement; een klein defect. Dit netwerk wordt, net als een normaal neuraal netwerk, ook sterker bij elke activering. De traumasporen ontstaan op een moment van overprikkeling en overweldiging. Dit is niet altijd een heftige gebeurtenis. Sterker nog, iedereen heeft traumasporen in zijn brein. Ben je als kind van de schommel gevallen of je moeder kwijtgeraakt in de supermarkt? Bingo! Je hebt een traumaspoor en er komen gedurende je leven regelmatig nieuwe bij.
Dweilen met de kraan dicht
Hoe het anders kan? Door niet te leren leven met stressklachten en de stressfysiologie uit de traumasporen te elimineren. Het is mogelijk om de emotionele lading los te koppelen van fysiologische processen. Resultaat? De stressfysiologie wordt niet meer op hetzelfde zintuiglijke detail aangezet. Je moet daarna nog wel aan de slag met het veranderen van je gedrag en het herzien van je overtuigingen, maar je kunt je voorstellen dat dit lukt als je de oorzaak van je klachten weggenomen hebt. Dweilen met de kraan dicht dus.
